مقیاس زوجی تقریبا بی‌نقص (DAPS-26)

مقیاس زوجی تقریبا بی‌نقص (DAPS-26) ابزاری تخصصی برای سنجش کمال‌گرایی در چارچوب روابط عاطفی است. این مقیاس که توسط شیا، اسلینی و رایس در سال ۲۰۰۶ معرفی شد، به طور خاص برای ارزیابی باورها و انتظارات کمال‌گرایانه‌ای طراحی شده که یک فرد نسبت به شریک عاطفی یا خودِ رابطه دارد. هدف اصلی آن، فراتر رفتن از مفهوم کلی کمال‌گرایی فردی و تمرکز بر پویایی‌های بین‌فردی در یک رابطه دو نفره است.

مبنای نظری: از کمال‌گرایی فردی تا کمال‌گرایی در رابطه

این مقیاس بر اساس ابزار معروف‌تری به نام “مقیاس تقریباً کامل بازنگری شده” (APS-R) ساخته شده است که کمال‌گرایی شخصی را می‌سنجد. توسعه‌دهندگان DAPS-26 با بازنویسی هوشمندانه سوالات APS-R، تمرکز را از “خود” به “شریک عاطفی” تغییر دادند. بنابراین، این آزمون به جای سنجش استانداردهایی که فرد برای خودش تعیین می‌کند، به ارزیابی استانداردهایی می‌پردازد که برای شریک عاطفی یا کیفیت کلی رابطه خود در نظر می‌گیرد. این تغییر دیدگاه بسیار مهم است، زیرا پیامدهای داشتن انتظارات کمال‌گرایانه از دیگران، مانند ایجاد تعارض یا نارضایتی در شریک عاطفی، با پیامدهای کمال‌گرایی معطوف به خود متفاوت است.

ساختار آزمون: سه بُعد اصلی کمال‌گرایی در رابطه

آزمون DAPS-26 از ۲۶ سوال تشکیل شده است که سه بُعد اصلی کمال‌گرایی در رابطه را می‌سنجد. این سه خرده‌مقیاس که ساختار آزمون را تشکیل می‌دهند، عبارتند از: استانداردهای بالا، نظم، و مغایرت. درک این سه مولفه برای تفسیر نتایج آزمون ضروری است.

۱. خرده‌مقیاس استانداردهای بالا (High Standards – HS):

این بُعد باورهای فرد را در مورد معیارهای بسیار بالایی که معتقد است شریک عاطفی یا رابطه‌اش باید به آن‌ها دست یابد، اندازه‌گیری می‌کند. نمره بالا در این خرده‌مقیاس نشان می‌دهد که فرد انتظارات سطح بالایی از شریک خود دارد، مثلاً انتظار دارد شریکش در همه جنبه‌های زندگی عالی عمل کند یا خود رابطه بی‌نقص باشد. به خودی خود، داشتن استانداردهای بالا لزوماً یک ویژگی منفی نیست و می‌تواند نشان‌دهنده آرزوی یک رابطه سالم و رضایت‌بخش باشد.

۲. خرده‌مقیاس نظم (Order):

این خرده‌مقیاس میزان اهمیتی را که فرد برای مواردی مانند پاکیزگی، سازماندهی، ساختارمندی و وقت‌شناسی در زندگی مشترک یا در ویژگی‌های شخصیتی شریک خود قائل است، ارزیابی می‌کند. نمره بالا در اینجا به این معناست که فرد انتظار دارد شریک عاطفی‌اش فردی منظم و مرتب باشد و به برنامه‌ریزی و ساختار اهمیت دهد.

۳. خرده‌مقیاس مغایرت (Discrepancy – DISC):

این خرده‌مقیاس مهم‌ترین و حیاتی‌ترین بخش آزمون برای شناسایی الگوهای ناسازگارانه در رابطه است. «مغایرت» به شکاف یا فاصله‌ای اشاره دارد که فرد بین استانداردهای ایده‌آل خود و وضعیت واقعی رابطه‌اش (یا رفتار شریکش) درک می‌کند. نمره بالا در این بخش نشان‌دهنده احساس مداوم ناامیدی، سرخوردگی و این باور است که شریک عاطفی هرگز به استانداردهای فرد نمی‌رسد و تلاش‌های او کافی نیست.

تفسیر نتایج: تفاوت کمال‌گرایی سازگارانه و ناسازگارانه

نحوه تفسیر نمرات، به‌ویژه تعامل بین خرده‌مقیاس‌های «استانداردهای بالا» و «مغایرت»، بسیار کلیدی است. این تعامل به ما کمک می‌کند تا بین کمال‌گرایی سالم و کمال‌گرایی مخرب تمایز قائل شویم.

• کمال‌گرایی ناسازگارانه: ترکیب نمره بالا در «استانداردهای بالا» و نمره بالا در «مغایرت»، نشان‌دهنده کمال‌گرایی ناسازگارانه است. این ترکیب به معنای داشتن آرزوهای بزرگ برای رابطه است که با احساس دائمی شکست و ناامیدی همراه شده و به شدت برای رابطه مخرب است.
• کمال‌گرایی سازگارانه: در مقابل، نمره بالا در «استانداردهای بالا» همراه با نمره پایین در «مغایرت»، می‌تواند به عنوان “کمال‌گرایی سازگارانه” تلقی شود. این حالت نشان می‌دهد که فرد استانداردهای بالایی دارد اما احساس می‌کند که این استانداردها تا حد زیادی برآورده شده‌اند یا قابل مدیریت هستند.

نحوه اجرا و نمره‌گذاری

پاسخ‌دهندگان به هر یک از ۲۶ سوال در یک مقیاس لیکرت ۷ درجه‌ای، از ۱ (کاملاً مخالفم) تا ۷ (کاملاً موافقم)، پاسخ می‌دهند. نمره هر خرده‌مقیاس از طریق جمع نمرات سوالات مربوط به آن محاسبه می‌شود. برخی از سوالات، به ویژه در خرده‌مقیاس «مغایرت»، به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که نمره بالاتر همیشه نشان‌دهنده سطح بالاتری از آن ویژگی است.

اعتبار و پایایی علمی آزمون (ویژگی‌های روان‌سنجی)

مقیاس زوجی تقریبا بی‌نقص (DAPS-26) از ویژگی‌های روان‌سنجی قوی برخوردار است. مطالعات متعدد، از جمله در فرهنگ‌های مختلف مانند ترکیه، پایایی (ثبات) درونی بالایی را برای خرده‌مقیاس‌های آن گزارش کرده‌اند (با ضریب آلفای کرونباخ بین ۰.۸۷ تا ۰.۹۰). همچنین، روایی (اعتبار) آزمون به خوبی تایید شده است؛ تحلیل‌های آماری به طور مداوم ساختار سه‌عاملی آن (استانداردها، نظم و مغایرت) را تایید کرده‌اند.

مهم‌تر از آن، روایی همگرای آزمون نشان داده که نمرات خرده‌مقیاس «مغایرت» به طور معناداری با پیامدهای منفی در رابطه مرتبط است. نمرات بالای مغایرت با رضایت زناشویی، تعهد و صمیمیت کمتر، و در مقابل با تعارضات بیشتر، بی‌ثباتی در رابطه، اضطراب و افسردگی مرتبط است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که این خرده‌مقیاس یک عامل خطر جدی برای مشکلات رابطه‌ای است.

کاربردهای بالینی و پژوهشی

در جلسات مشاوره: این آزمون ابزاری بسیار ارزشمند برای زوج‌درمانگران و مشاوران پیش از ازدواج است. با استفاده از آن، درمانگر می‌تواند باورهای ناکارآمد و انتظارات کمال‌گرایانه‌ای را که یکی از طرفین یا هر دو دارند، شناسایی کند. این مقیاس به تبدیل شکایت‌های مبهمی مانند “او خیلی پرتوقع است” به مولفه‌های قابل اندازه‌گیری کمک کرده و راه را برای مداخلات درمانی هدفمند هموار می‌سازد.

در تحقیقات: پژوهشگران از DAPS-26 برای بررسی عمیق نقش کمال‌گرایی در رضایت از رابطه، کیفیت رابطه، میزان تعارض و پایداری آن استفاده می‌کنند. این ابزار به محققان اجازه می‌دهد تا اثرات کمال‌گرایی یک فرد بر تجربیات خودش (اثر عامل) و بر تجربیات شریک عاطفی‌اش (اثر شریک) را به طور همزمان بررسی کنند.

نقاط قوت و محدودیت‌های آزمون

نقاط قوت:

• تمرکز منحصر به فرد: بزرگترین نقطه قوت آزمون، تمرکز آن بر کمال‌گرایی معطوف به رابطه است که آن را از مقیاس‌های کمال‌گرایی عمومی متمایز می‌کند.
• قدرت پیش‌بینی بالا: خرده‌مقیاس «مغایرت» به طور مداوم توانسته مشکلات و سلامت رابطه را پیش‌بینی کند.
• ساختار معتبر: ساختار سه‌عاملی آن در مطالعات مختلف و حتی در برخی فرهنگ‌های دیگر تایید شده است.

محدودیت اصلی:

مهم‌ترین محدودیت DAPS-26 این است که تنها کمال‌گرایی “معطوف به شریک” را می‌سنجد؛ یعنی انتظاراتی که فرد از شریک خود دارد. این آزمون به طور مستقیم کمال‌گرایی “تجویز شده از سوی شریک” را اندازه‌گیری نمی‌کند، یعنی باوری که فرد فکر می‌کند شریکش از او انتظار دارد کامل باشد. برای درک کامل پویایی کمال‌گرایی در یک رابطه، ایده‌آل آن است که هر دو نوع کمال‌گرایی از هر دو طرف رابطه سنجیده شود.

نتیجه‌گیری نهایی

مقیاس زوجی تقریبا بی‌نقص (DAPS-26) یک ابزار روان‌سنجی معتبر و قدرتمند است که درک ما را از نحوه بروز کمال‌گرایی در روابط عاطفی به طور قابل توجهی افزایش داده است. با تفکیک سه بُعد استانداردها، نظم و به ویژه مغایرت، این آزمون به متخصصان بالینی و پژوهشگران اجازه می‌دهد تا جنبه‌های ناسازگارانه کمال‌گرایی را که منجر به نارضایتی و تعارض در رابطه می‌شوند، شناسایی و مورد هدف قرار دهند. این مقیاس یک ابزار ضروری برای هر کسی است که به دنبال درک عمیق‌تر تأثیر کمال‌گرایی بر پویایی‌های روابط صمیمی است.