پرسشنامه شخصیت خودشیفته (NPI-16)

۱. معرفی و چکیده

پرسشنامه شخصیت خودشیفته-۱۶ (NPI-16) یک ابزار روان‌سنجی خودگزارشی است که توسط ایمز، رز و اندرسون (۲۰۰۶) به عنوان نسخه کوتاه‌شده و کارآمد پرسشنامه اصلی ۴۰ آیتمی خودشیفتگی (NPI-40) طراحی شد. این ابزار به‌طور خاص برای اندازه‌گیری صفت شخصیتی خودشیفتگی بزرگ‌منشانه (Grandiose Narcissism) در جمعیت عمومی و غیربالینی توسعه یافته است. هدف اصلی از ایجاد این نسخه فشرده، فراهم آوردن ابزاری سریع و معتبر برای پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی-شخصیت بود که در آن‌ها محدودیت زمانی مانع از اجرای پرسشنامه‌های طولانی می‌شود. NPI-16 بر اساس ۱۶ جفت عبارت با فرمت پاسخ‌دهی اجباری-گزینشی (Forced-Choice) عمل می‌کند که آزمودنی باید از هر جفت، عبارتی را که به بهترین شکل او را توصیف می‌کند، انتخاب نماید. نمره نهایی، که عددی بین ۰ تا ۱۶ است، نمایانگر سطح صفات خودشیفتگی بزرگ‌منشانه مانند رهبری، اقتدار، خودبزرگ‌بینی و نمایشگری است. تاکید می‌شود که این ابزار یک مقیاس پژوهشی برای سنجش صفات در یک پیوستار است و به هیچ عنوان برای تشخیص بالینی اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) کاربرد ندارد.

۲. مبانی نظری و چارچوب مفهومی

تمایز میان صفت و اختلال

درک تفاوت بنیادین میان «صفت خودشیفتگی» و «اختلال شخصیت خودشیفته» برای کاربرد صحیح NPI-16 ضروری است. صفت خودشیفتگی، که این پرسشنامه آن را می‌سنجد، یک ویژگی شخصیتی است که در تمام افراد جامعه بر روی یک پیوستار از کم تا زیاد وجود دارد. فردی با نمره بالا در این صفت ممکن است جاه‌طلب، بااعتمادبه‌نفس و مرکز توجه باشد، اما لزوماً دچار آسیب کارکردی شدید نیست. در مقابل، اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) یک تشخیص بالینی طبق DSM-5 است که با الگوی فراگیر و پایدار بزرگ‌منشی، نیاز به تحسین و فقدان همدلی مشخص می‌شود و منجر به پریشانی و اختلال قابل‌توجه در عملکرد اجتماعی و شغلی فرد می‌گردد. NPI-16 برای سنجش جمعیت غیربالینی طراحی شده و قادر به تشخیص آسیب‌شناسی روانی نیست.

تمرکز بر خودشیفتگی بزرگ‌منشانه

چارچوب نظری NPI-16 منحصراً بر خودشیفتگی بزرگ‌منشانه متمرکز است. این نوع از خودشیفتگی با ویژگی‌هایی مانند برون‌گرایی، سلطه‌جویی، عزت‌نفس بالا و تمایل به اغراق در توانایی‌ها شناخته می‌شود. این ابزار قادر به سنجش فنوتیپ دیگر خودشیفتگی، یعنی خودشیفتگی آسیب‌پذیر (Vulnerable Narcissism) نیست که با احساس ناامنی، حساسیت به انتقاد و شرم مشخص می‌شود. این محدودیت مفهومی، یکی از مهم‌ترین ملاحظات در تفسیر نتایج NPI-16 است.

۳. ساختار ابزار و ابعاد

NPI-16 از ۱۶ جفت عبارت تشکیل شده است. در هر جفت، یک عبارت بیانگر یک باور یا احساس خودشیفته‌وار و دیگری غیرخودشیفته‌وار است. آزمودنی موظف است گزینه‌ای را انتخاب کند که بیشترین تطابق را با شخصیت او دارد. این فرمت پاسخ‌دهی اجباری، سوگیری تمایل به مرکز را کاهش می‌دهد. نمره‌گذاری با اختصاص یک امتیاز به انتخاب هر عبارت خودشیفته‌وار انجام می‌شود و نمره کل از جمع این امتیازات (۰ تا ۱۶) به دست می‌آید.

۴. ویژگی‌های روان‌سنجی

ویژگی‌های روان‌سنجی NPI-16 در مطالعات متعدد بررسی شده و نتایج قابل قبولی را برای یک ابزار غربالگری سریع نشان داده است:

• پایایی (Reliability): همسانی درونی این ابزار با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ حدود ۰.۷۲ گزارش شده است. این مقدار برای یک مقیاس کوتاه قابل قبول است، هرچند از نسخه ۴۰ آیتمی پایین‌تر است. پایایی بازآزمایی (Test-Retest Reliability) آن در یک بازه پنج هفته‌ای بالا (r = 0.85) بوده که نشان‌دهنده ثبات زمانی مناسب سازه است.
• روایی سازه (Construct Validity): اگرچه NPI-16 به عنوان یک ابزار تک‌عاملی طراحی شده، تحلیل‌های عاملی نشان داده‌اند که ممکن است ساختار چندعاملی (مانند رهبری/اقتدار و نمایشگری بزرگ‌منشانه) نیز در آن قابل شناسایی باشد. این موضوع به دلیل ماهیت چندبعدی پرسشنامه مادر (NPI-40) است و بحث اصلی در مورد ساختار عاملی این ابزار محسوب می‌شود.
• روایی همگرا (Convergent Validity): این پرسشنامه همبستگی بسیار بالایی (r = 0.90) با نسخه کامل NPI-40 دارد که نشان می‌دهد هر دو ابزار سازه یکسانی را می‌سنجند. همچنین، NPI-16 با صفات شخصیتی مدل پنج عاملی شخصیت (Big Five) الگوی معناداری نشان می‌دهد: همبستگی مثبت با برون‌گرایی و گشودگی به تجربه، و همبستگی منفی با توافق‌پذیری.
• روایی پیش‌بین (Predictive Validity): NPI-16 توانایی پیش‌بینی طیف وسیعی از رفتارها را دارد، از جمله: رفتارهای مرتبط با رسانه‌های اجتماعی (مانند تعداد سلفی‌ها و دوستان آنلاین)، بروز رفتارهای پرخاشگرانه (به‌ویژه پس از تهدید شدن خودپنداره) و تمایل به روابط کوتاه‌مدت.

۵. خلاصه نقاط قوت و ضعف

۶. تفسیر و فرمول‌بندی مورد

تفسیر نمره NPI-16 باید با احتیاط و در چارچوب مفهومی آن انجام شود. نمره کل بین ۰ تا ۱۶، سطح صفت خودشیفتگی بزرگ‌منشانه را در یک پیوستار نشان می‌دهد. برای تفسیر، می‌توان از داده‌های هنجاری موجود در پژوهش‌ها کمک گرفت:

• نمره بالاتر: نشان‌دهنده سطح بالاتری از صفات خودشیفتگی بزرگ‌منشانه مانند احساس برتری، نیاز به توجه و تمایل به رهبری است.
• مقایسه با میانگین‌ها: در مطالعه اصلی ایمز و همکاران (۲۰۰۶) بر روی دانشجویان، میانگین نمره خام حدود ۵.۶ (با انحراف معیار ۳.۲) بود. در برخی مطالعات، نمرات کمتر از ۵ «عادی»، بین ۵ تا ۹ «مرزی» و بالاتر از ۹ «بالا» در نظر گرفته شده‌اند. این دسته‌بندی‌ها باید با توجه به جمعیت مورد مطالعه تفسیر شوند.
• ابهام نمره کل: یک نمره میانی (مثلاً ۸) می‌تواند حاصل ترکیب‌های متفاوتی از گویه‌ها باشد. ممکن است فردی در گویه‌های رهبری نمره بالا و در استحقاق نمره پایین کسب کرده باشد (یک پروفایل سالم‌تر) یا برعکس. نمره کل این تمایز را پنهان می‌کند.
• فرمول‌بندی: در فرمول‌بندی یک مورد، باید ذکر شود که نمره بالا در NPI-16 به معنای وجود یک «سبک شخصیتی» با تمایلات بزرگ‌منشانه است، نه یک «اختلال». این سبک ممکن است در موقعیت‌های رقابتی یا رهبری مزایایی داشته باشد، اما در روابط بین‌فردی صمیمی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

۷. کاربردهای عملی

NPI-16 به دلیل کارایی بالا، تقریباً به طور انحصاری در حوزه‌های پژوهشی کاربرد دارد و برای ارزیابی بالینی مناسب نیست.

کاربردهای پژوهشی:

• روان‌شناسی اجتماعی و شخصیت: بررسی ارتباط خودشیفتگی با متغیرهایی مانند پرخاشگری، نوع‌دوستی، روابط بین‌فردی و پویایی‌های گروهی.
• مطالعات رسانه‌های اجتماعی: تحلیل رابطه بین خودشیفتگی و الگوهای رفتاری آنلاین، مانند تعداد دوستان، فراوانی انتشار سلفی و محتوای خود-ترویجی.
• روان‌شناسی سازمانی: مطالعه نقش خودشیفتگی در ظهور رهبری، تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و رفتارهای ضد تولید در محیط کار.
• پژوهش‌های آموزشی: ارزیابی صفات شخصیتی در دانشجویان (مثلاً دانشجویان پزشکی) و تأثیر آن بر همدلی، کار تیمی و حرفه‌ای‌گری.
• مطالعات بین‌فرهنگی: مقایسه سطح خودشیفتگی در فرهنگ‌های مختلف به دلیل سهولت در ترجمه و اجرا.

کاربردهای بالینی:

۸. فهرست مؤلفه‌های مورد سنجش

در جدول زیر، ۱۶ عبارت خودشیفته‌واری که در NPI-16 امتیاز دریافت می‌کنند، فهرست شده‌اند. این گویه‌ها جنبه‌های مختلف خودشیفتگی بزرگ‌منشانه را پوشش می‌دهند.

۹. نکات اخلاقی و احتیاط‌ها

استفاده از NPI-16 مستلزم رعایت دقیق ملاحظات اخلاقی و حرفه‌ای است:

• عدم برچسب‌زنی: از نتایج این ابزار نباید برای برچسب زدن به افراد به عنوان «خودشیفته» استفاده کرد. نمرات تنها نشان‌دهنده سطح یک صفت شخصیتی هستند.
• تفسیر در بستر: نتایج باید همیشه در کنار سایر اطلاعات و با در نظر گرفتن زمینه فرهنگی و اجتماعی فرد تفسیر شوند.
• محرمانگی داده‌ها: همانند هر ابزار روان‌شناختی دیگر، حفظ حریم خصوصی و محرمانگی پاسخ‌های آزمودنی‌ها الزامی است.
• بازخورد مسئولانه: در صورت ارائه بازخورد به آزمودنی، باید به روشنی توضیح داده شود که این ابزار یک مقیاس پژوهشی برای صفات غیربالینی است و نمره بالا به معنای بیماری روانی نیست.
• آگاهی از محدودیت‌ها: پژوهشگر یا کاربر باید کاملاً از محدودیت‌های ابزار، به‌ویژه ناتوانی آن در سنجش خودشیفتگی آسیب‌پذیر و ابهام نمره کل، آگاه باشد و این موارد را در تحلیل و گزارش خود لحاظ کند.

۱۰. پرسش‌های متداول (FAQ)