پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ): 3 ویژگی کلیدی

پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ) یک ابزار ارزیابی خودگزارشی است که بر اساس مطالعه‌ی لی و همکاران (2011) به منظور شناسایی و سنجش الگوهای اجتناب رفتاری در حوزه‌های مختلف زندگی طراحی شده است. این پرسشنامه در چارچوب نظریه شناختی-رفتاری (CBT) ریشه دارد و به درمانگران کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از مکانیزم‌های تداوم‌بخش اختلالات اضطرابی و خلقی در مراجعان خود به دست آورند. در این تحلیل، به بررسی سه جنبه اصلی این ابزار می‌پردازیم.

1. ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ)

ارزیابی ویژگی‌های روان‌سنجی یک ابزار، سنگ بنای اعتبار و کارایی آن است. مطالعه اولیه بر روی پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ) نتایج مهمی را در این زمینه گزارش کرده است.

پایایی (Reliability)

• همسانی درونی: این مطالعه گزارش می‌دهد که پرسشنامه BDQ از همسانی درونی بسیار خوبی برخوردار است. آلفای کرونباخ برای نمره کل پرسشنامه (0.92) و برای زیرمقیاس‌های آن (بین 0.80 تا 0.88) گزارش شده است که نشان‌دهنده هماهنگی بالای سوالات در سنجش یک سازه واحد است.
• پایایی آزمون-آزمون مجدد: در مطالعه اولیه لی و همکاران (2011)، اطلاعاتی در مورد پایایی آزمون-آزمون مجدد (test-retest reliability) ارائه نشده است. این یکی از محدودیت‌های داده‌های اولیه است که نیازمند تحقیقات بیشتر برای تایید ثبات نمرات در طول زمان است.

اعتبار (Validity)

در مطالعه اصلی، اطلاعات کاملی در مورد اعتبار همگرا و واگرا ارائه نشده است. با این حال، نتایج نشان داد که نمرات بالاتر در پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ) با آسیب‌شناسی روانی عمومی بیشتری مرتبط است که نوعی اعتبار ملاکی (criterion validity) را نشان می‌دهد. با این وجود، برای تایید کامل اعتبار پرسشنامه، نیاز به مطالعاتی است که همبستگی آن را با ابزارهای معتبر دیگر در سنجش اضطراب، افسردگی و اجتناب بررسی کنند.

ساختار عاملی (Factor Structure)

برخلاف بسیاری از پرسشنامه‌ها که ساختار عاملی آن‌ها از طریق تحلیل عاملی اکتشافی مشخص می‌شود، حوزه‌های BDQ به صورت نظری و بر اساس مشاهدات بالینی و ادبیات پژوهشی پیشین تعیین شده‌اند. این حوزه‌ها عبارتند از:

• روابط بین فردی
• کار و تحصیل
• مسئولیت‌های روزمره
• اجتناب از افکار و احساسات درونی

2. کاربرد بالینی: استفاده از BDQ در عمل

یکی از نقاط قوت اصلی پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ)، کاربرد مستقیم آن در محیط‌های بالینی، به ویژه در رویکرد شناختی-رفتاری (CBT) است.

ابزار غربالگری و تشخیص

این پرسشنامه می‌تواند به عنوان یک ابزار غربالگری مؤثر برای شناسایی افرادی عمل کند که از اجتناب رفتاری قابل توجهی رنج می‌برند. اگرچه مطالعه اولیه بر روی یک نمونه غیربالینی انجام شد، اما تفاوت نمرات می‌تواند به تمایز بین جمعیت بالینی و غیربالینی کمک کرده و شدت پریشانی فرد را مشخص سازد.

کاربرد در برنامه‌ریزی و نظارت بر درمان

• طرح‌ریزی درمان: با مشخص کردن حوزه‌هایی که فرد بیشترین اجتناب را در آن‌ها نشان می‌دهد، درمانگر می‌تواند مداخلات درمانی (مانند مواجهه‌درمانی) را به شکل هدفمندتری طراحی کند.
• نظارت بر پیشرفت: اجرای دوره‌ای پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ) در طول درمان به درمانگر و مراجع اجازه می‌دهد تا پیشرفت را به صورت عینی رصد کرده و اثربخشی مداخلات را ارزیابی کنند.
• درک الگوهای اجتناب: این ابزار به درمانگر کمک می‌کند تا بفهمد اجتناب بیمار در کدام حوزه‌های زندگی (شغلی، اجتماعی، شخصی) متمرکز شده است.

نقاط قوت و محدودیت‌ها

نقاط قوت:

• کوتاه و قابل فهم بودن برای مراجع.
• تمرکز بر رفتارهای عینی و قابل مشاهده.
• ارتباط مستقیم با تکنیک‌های درمانی CBT.

محدودیت‌ها:

• وابستگی به صداقت و خودآگاهی فرد (سوگیری خودگزارشی).
• کمبود داده‌های روان‌سنجی جامع در مطالعه اولیه.
• عدم وجود داده‌های هنجاری گسترده برای جمعیت‌های مختلف.

3. مبانی نظری و جایگاه BDQ

توسعه پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ) عمیقاً در اصول نظریه شناختی-رفتاری ریشه دارد.

ارتباط با نظریه شناختی-رفتاری (CBT)

در مدل CBT، “اجتناب رفتاری” یک عامل کلیدی در تداوم اختلالات اضطرابی است. زمانی که فرد از موقعیت‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی که باعث اضطراب او می‌شوند دوری می‌کند، به طور موقت احساس آرامش می‌کند، اما در درازمدت فرصت یادگیری اینکه آن موقعیت‌ها بی‌خطر هستند را از دست می‌دهد. پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ) دقیقاً برای سنجش همین سازه مرکزی طراحی شده است.

پر کردن شکاف در ابزارهای ارزیابی

پیش از BDQ، بسیاری از ابزارها بر سنجش کلی اجتناب یا جنبه‌های شناختی اضطراب متمرکز بودند. نویسندگان این پرسشنامه قصد داشتند ابزاری بسازند که به طور مشخص الگوهای اجتناب را در “حوزه‌های عملکردی” مختلف زندگی تفکیک کند. این رویکرد به درمانگران اجازه می‌دهد تا یک نقشه رفتاری دقیق‌تر از مشکلات مراجع به دست آورند و مداخلات را شخصی‌سازی کنند.

نتیجه‌گیری نهایی

پرسشنامه حوزه‌های رفتاری (BDQ)، همانطور که در مطالعه لی و همکاران (2011) ارائه شده، یک ابزار امیدوارکننده با مبانی نظری قوی و کاربرد بالینی بالاست. همسانی درونی بالای آن یک نقطه قوت است، اما برای استفاده گسترده و معتبر، نیازمند تحقیقات بیشتری برای تکمیل داده‌های روان‌سنجی خود، به ویژه در زمینه پایایی آزمون-آزمون مجدد و انواع اعتبار است. با این حال، این پرسشنامه پتانسیل زیادی برای کمک به درمانگران در ارزیابی و درمان اجتناب رفتاری در چارچوب CBT دارد.