پرسشنامه وابستگی لیدز (LDQ): ابزاری کلیدی برای سنجش شدت وابستگی

پرسشنامه وابستگی لیدز (LDQ) یک ابزار بالینی و پژوهشی معتبر است که برای ارزیابی شدت وابستگی به مواد، به‌ویژه الکل، طراحی شده است. این پرسشنامه به دلیل کوتاهی، سادگی و بنیان نظری قوی، به طور گسترده در مراکز درمانی و مطالعات علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مطلب، به بررسی جامع و تخصصی این ابزار می‌پردازیم.

معرفی و تاریخچه توسعه پرسشنامه وابستگی لیدز (LDQ)

پرسشنامه وابستگی لیدز (LDQ) در دانشگاه لیدز انگلستان توسط راتریک و همکاران (1994) با یک هدف مشخص توسعه یافت: ارائه یک ابزار کوتاه، تک‌بعدی و قوی برای سنجش شدت وابستگی. توسعه این پرسشنامه ریشه در مدل نظری “سندرم وابستگی به الکل” ارائه شده توسط ادواردز و گراس (1976) دارد. بر خلاف ابزارهایی که میزان مصرف یا مشکلات مرتبط با آن را می‌سنجند، LDQ به طور خاص بر مولفه‌های روانشناختی اصلی وابستگی تمرکز دارد.

این پرسشنامه با هدف جداسازی مفهوم “شدت وابستگی” از “میزان مصرف” طراحی شد تا به درمانگران و محققان کمک کند درک دقیق‌تری از وضعیت بیمار داشته باشند و بتوانند تغییرات بالینی را در طول زمان رصد کنند.

ساختار و نحوه اجرای پرسشنامه

پرسشنامه وابستگی لیدز یک ابزار خودگزارشی است که از 10 سوال تشکیل شده است. این سوالات، مولفه‌های اصلی وابستگی مانند اجبار به مصرف، برجستگی مصرف در زندگی فرد و علائم ترک را هدف قرار می‌دهند.

• تعداد سوالات: 10 سوال
• قالب پاسخ‌دهی: پاسخ‌ها بر روی یک مقیاس 4 درجه‌ای (از 0 تا 3) ثبت می‌شوند:
  • هرگز (نمره 0)
  • گاهی (نمره 1)
  • اغلب (نمره 2)
  • تقریباً همیشه (نمره 3)
• نحوه اجرا: اجرای آن بسیار ساده و سریع است و معمولاً کمتر از 5 دقیقه زمان می‌برد. اگرچه این پرسشنامه در اصل برای وابستگی به الکل طراحی شده، اما ساختار آن به گونه‌ای است که برای ارزیابی وابستگی به مواد دیگر نیز با موفقیت به کار رفته است.

کاربردهای بالینی و جمعیت هدف

کاربرد اصلی LDQ در محیط‌های بالینی و پژوهشی برای ارزیابی افرادی است که برای وابستگی به مواد تحت درمان یا ارزیابی قرار دارند.

کاربردهای اصلی LDQ:

• سنجش شدت وابستگی: این ابزار به درمانگران کمک می‌کند تا شدت وابستگی فرد را به صورت کمی ارزیابی کنند.
• نظارت بر روند درمان: با اجرای پرسشنامه در مقاطع زمانی مختلف، می‌توان تغییرات شدت وابستگی و اثربخشی درمان را رصد کرد.
• ارزیابی نتایج درمان: LDQ به عنوان یک شاخص معتبر برای سنجش موفقیت مداخلات درمانی در مطالعات پژوهشی استفاده می‌شود.
• برنامه‌ریزی درمانی: نمره به‌دست‌آمده می‌تواند به تعیین شدت مداخله مورد نیاز (مانند درمان سرپایی یا بستری) کمک کند.

نمره‌گذاری و تفسیر نتایج

نمره‌گذاری این پرسشنامه بسیار ساده است. نمرات هر 10 سوال (از 0 تا 3) با هم جمع می‌شوند تا یک نمره کل بین 0 تا 30 به دست آید. نمره بالاتر نشان‌دهنده شدت وابستگی بیشتر است.

راهنمای تفسیر نمرات:

• نمره 0 تا 9: سطح وابستگی پایین
• نمره 10 تا 19: سطح وابستگی متوسط
• نمره 20 تا 30: سطح وابستگی شدید

یک معیار مهم در تفسیر نتایج، “نمره تغییر قابل اعتماد” (Reliable Change Score) است. کاهش 5 نمره‌ای یا بیشتر در نمره کل بین دو نوبت اجرا، معمولاً به عنوان یک بهبودی بالینی معنادار در نظر گرفته می‌شود و نشان می‌دهد که درمان مؤثر بوده است.

ویژگی‌های روان‌سنجی (پایایی و روایی)

پرسشنامه وابستگی لیدز از ویژگی‌های روان‌سنجی بسیار خوبی برخوردار است که آن را به ابزاری قابل اعتماد برای استفاده بالینی و تحقیقاتی تبدیل کرده است.

پایایی (Reliability):

پایایی به این معناست که ابزار تا چه حد نتایج ثابتی ارائه می‌دهد.

• همسانی درونی: مطالعات متعدد همسانی درونی بالایی را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (معمولاً بالای 0.90) برای این پرسشنامه گزارش کرده‌اند که نشان‌دهنده هماهنگی بالای سوالات در سنجش یک سازه واحد (وابستگی) است.
• پایایی آزمون-آزمون مجدد: این پرسشنامه در طول زمان نیز نتایج باثباتی را نشان می‌دهد.

روایی (Validity):

روایی به این معناست که ابزار دقیقاً همان چیزی را می‌سنجد که برای آن طراحی شده است.

• روایی سازه: تحلیل‌های عاملی نشان داده‌اند که LDQ یک ساختار تک‌عاملی دارد و تمام سوالات آن به طور معناداری به سنجش مفهوم “شدت وابستگی” کمک می‌کنند.
• روایی همگرا: نمرات LDQ همبستگی بالایی با سایر پرسشنامه‌های معتبر وابستگی به الکل مانند پرسشنامه شدت وابستگی به الکل (SADQ) و آزمون شناسایی اختلالات مصرف الکل (AUDIT) نشان می‌دهد.
• روایی پیش‌بین: تحقیقات نشان داده‌اند که نمرات بالاتر در LDQ می‌تواند نتایج درمانی ضعیف‌تر را پیش‌بینی کند.

نقاط قوت و محدودیت‌ها

نقاط قوت:

• کوتاهی و سادگی: اجرای آن سریع و آسان است و بار کمی بر دوش بیمار و درمانگر قرار می‌دهد.
• پایه نظری قوی: بر اساس یک مدل معتبر از سندرم وابستگی ساخته شده است.
• حساسیت به تغییر: ابزاری عالی برای ردیابی پیشرفت بیمار در طول زمان است.
• اعتبار روان‌سنجی بالا: از پایایی و روایی بسیار خوبی برخوردار است.

محدودیت‌ها:

• وابستگی به خودگزارشی: مانند هر ابزار خودگزارشی، نتایج آن ممکن است تحت تأثیر سوگیری در پاسخ‌دهی یا عدم صداقت بیمار قرار گیرد.
• تمرکز محدود: این پرسشنامه فقط شدت وابستگی را می‌سنجد و اطلاعاتی در مورد طیف وسیع‌تر آسیب‌های مرتبط با مواد (مانند مشکلات جسمی، اجتماعی یا قانونی) ارائه نمی‌دهد.
• ابزار تشخیصی نیست: LDQ به تنهایی برای تشخیص اختلال مصرف مواد کافی نیست و باید در کنار یک مصاحبه بالینی کامل استفاده شود.

نتیجه‌گیری

پرسشنامه وابستگی لیدز (LDQ) یک ابزار بسیار کارآمد، معتبر و مفید برای سنجش شدت وابستگی در محیط‌های بالینی و پژوهشی است. به لطف کوتاهی، سهولت در استفاده و ویژگی‌های روان‌سنجی قوی، این پرسشنامه به یک استاندارد طلایی برای ارزیابی و نظارت بر روند بهبودی افراد درگیر با وابستگی به مواد تبدیل شده است. با این حال، درمانگران باید از محدودیت‌های آن آگاه باشند و از آن به عنوان بخشی از یک ارزیابی جامع استفاده کنند.