پرسشنامه سبک فرزندپروری یانگ (YPI): ابزاری برای ریشه‌یابی طرحواره‌ها

پرسشنامه سبک فرزندپروری یانگ (Young Parenting Inventory – YPI) یکی از ابزارهای کلیدی در رویکرد طرحواره درمانی است که توسط دکتر جفری یانگ طراحی شده. این پرسشنامه یک ابزار خودگزارشی است که به مراجعان کمک می‌کند تا سبک‌های فرزندپروری و رفتارهایی را که در دوران کودکی از والدین خود تجربه کرده‌اند، ارزیابی کنند. هدف اصلی YPI، شناسایی ریشه‌های رشدی و خانوادگیِ طرحواره‌های ناسازگار اولیه (Early Maladaptive Schemas) است. در این مقاله، به بررسی کامل این ابزار، از مبانی نظری تا کاربرد بالینی و ویژگی‌های روان‌سنجی آن می‌پردازیم.

معرفی و مبانی نظری پرسشنامه سبک فرزندپروری یانگ (YPI)

پرسشنامه YPI بر اساس این ایده اصلی در طرحواره درمانی ساخته شده است که تجربیات ناخوشایند دوران کودکی، به‌ویژه در رابطه با والدین، منجر به شکل‌گیری باورهای عمیق و ناکارآمدی به نام طرحواره می‌شود. این پرسشنامه به طور مستقیم رفتارهای والدین را که به ایجاد هر یک از ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه منجر می‌شوند، مورد سنجش قرار می‌دهد.

منطق اصلی طراحی YPI این بود که ابزاری ساخته شود تا به درمانگر و مراجع کمک کند یک پل ارتباطی مستقیم بین مشکلات فعلی مراجع (مانند افسردگی، اضطراب، مشکلات ارتباطی) و تجربیات خاص او در خانواده پیدا کنند. این فهم مشترک، اساس فرآیند مفهوم‌سازی مورد و برنامه‌ریزی برای درمان را تشکیل می‌دهد.

ساختار، خرده‌مقیاس‌ها و نحوه اجرای آزمون

پرسشنامه سبک فرزندپروری یانگ ساختاری مشخص و کاربردی دارد که درک آن را برای مراجعان ساده می‌کند.

• تعداد سوالات: این پرسشنامه معمولاً شامل ۷۲ گویه (سوال) است.
• مقیاس پاسخ‌دهی: پاسخ‌ها بر روی یک مقیاس لیکرت ۶ درجه‌ای داده می‌شود که از «کاملاً نادرست» تا «کاملاً درست» متغیر است.
• خرده‌مقیاس‌ها: سوالات پرسشنامه به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مستقیماً با ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه در ارتباط باشند. برای هر طرحواره، گویه‌های مشخصی وجود دارد که رفتارهای والدینی مرتبط با آن طرحواره را می‌سنجد (مثلاً سوالاتی برای طرحواره رهاشدگی، نقص/شرم، محرومیت هیجانی و غیره).
• نحوه اجرا: یکی از ویژگی‌های مهم YPI این است که مراجعان آن را دو بار تکمیل می‌کنند: یک بار برای ارزیابی رفتارهای مادر و یک بار برای ارزیابی رفتارهای پدر. این تفکیک به درمانگر اجازه می‌دهد تا تأثیر هر یک از والدین را به صورت جداگانه تحلیل کند. جمله‌بندی سوالات معمولاً به این شکل است: «مادرم/پدرم اغلب نسبت به من سرد و بی‌عاطفه بود.»

کاربرد بالینی و جامعه هدف پرسشنامه YPI

کاربرد اصلی پرسشنامه سبک فرزندپروری یانگ در چهارچوب طرحواره درمانی است و نقش مهمی در مراحل اولیه درمان ایفا می‌کند.

نقش در ارزیابی و مفهوم‌سازی کیس

YPI ابزاری حیاتی در فاز ارزیابی و فرمول‌بندی مشکلات مراجع است. نتایج این پرسشنامه به درمانگر کمک می‌کند تا بفهمد کدام رفتارهای والدین به شکل‌گیری کدام طرحواره‌های اصلی در مراجع منجر شده است. برای مثال، اگر مراجع در مقیاس مربوط به طرحواره «اطاعت» نمره بالایی برای پدرش گزارش کند، درمانگر می‌تواند فرضیه‌سازی کند که پدر فردی کنترل‌گر بوده و این موضوع به شکل‌گیری این طرحواره کمک کرده است.

افزایش بینش مراجع

تکمیل این پرسشنامه اغلب برای مراجعان تجربه‌ای روشن‌گر و قدرتمند است. بسیاری از آن‌ها برای اولین بار به صورت ساختاریافته به ارتباط بین تجربیات کودکی و مشکلات فعلی خود پی می‌برند. این فرآیند به ایجاد یک زبان مشترک بین درمانگر و مراجع کمک کرده و اهداف درمانی را مشخص‌تر می‌کند.

جامعه هدف این پرسشنامه، بزرگسالانی هستند که تحت روان‌درمانی، به‌ویژه طرحواره درمانی، قرار دارند و از مشکلات مزمن روان‌شناختی یا اختلالات شخصیت رنج می‌برند.

روش نمره‌گذاری و تفسیر نتایج

برخلاف بسیاری از آزمون‌های روان‌شناختی، پرسشنامه YPI دارای نُرم یا هنجار استاندارد نیست و تفسیر آن بیشتر به صورت بالینی انجام می‌شود.

• فرآیند نمره‌گذاری: درمانگر نمرات هر یک از خرده‌مقیاس‌ها (مربوط به هر طرحواره) را به صورت جداگانه برای مادر و پدر محاسبه می‌کند. معمولاً نمرات بالا (مثلاً ۵ یا ۶) در یک مقیاس خاص، نشان‌دهنده این است که رفتارهای والدینی مرتبط با آن طرحواره به شدت وجود داشته است.
• تفسیر بالینی: درمانگر به الگوی نمرات نگاه می‌کند تا بفهمد کدام طرحواره‌ها بیشترین ریشه را در تجربیات کودکی فرد دارند. این نتایج در کنار نتایج پرسشنامه‌های دیگر مانند «پرسشنامه طرحواره یانگ (YSQ)» تفسیر می‌شود تا یک تصویر کامل از دنیای روانی مراجع به دست آید. هدف، تشخیص قطعی نیست، بلکه فرضیه‌سازی برای شروع کار درمانی است.

ویژگی‌های روان‌سنجی (اعتبار و پایایی)

پژوهش‌های مختلفی برای ارزیابی خصوصیات روان‌سنجی پرسشنامه سبک فرزندپروری یانگ انجام شده است. اگرچه نسخه اصلی دارای محدودیت‌هایی بود، اما نسخه‌های بازنگری شده (مانند YPI-R2 و YPI-R3) ویژگی‌های بهتری از خود نشان داده‌اند.

• پایایی (Reliability): مطالعات نشان داده‌اند که اکثر خرده‌مقیاس‌های YPI از همسانی درونی خوبی برخوردارند (که با شاخص آلفای کرونباخ سنجیده می‌شود). این یعنی سوالات مربوط به هر طرحواره، مفهوم یکسانی را می‌سنجند.
• اعتبار (Validity):
  • اعتبار سازه: تحلیل‌های عاملی تا حد زیادی ساختار ۱۸ عاملی پرسشنامه را که با مدل نظری طرحواره‌ها هماهنگ است، تأیید کرده‌اند.
  • اعتبار همگرا: نتایج YPI با نمرات پرسشنامه طرحواره یانگ (YSQ) همبستگی معناداری دارد. این بدان معناست که والدگری ناکارآمد گزارش‌شده در YPI، با شدت طرحواره‌های ناسازگار در فرد ارتباط مستقیم دارد.

نقاط قوت و ضعف پرسشنامه YPI

هر ابزار سنجشی دارای مزایا و محدودیت‌هایی است که باید در نظر گرفته شوند.

نقاط قوت

• یکپارچگی نظری قوی: این پرسشنامه به طور کامل با مدل درمانی خود (طرحواره درمانی) یکپارچه است.
• کارایی بالینی بالا: ابزاری بسیار مفید برای مفهوم‌سازی کیس و ایجاد اتحاد درمانی است.
• افزایش بینش مراجع: به مراجعان کمک می‌کند تا داستان زندگی خود را بهتر درک کنند.

محدودیت‌ها

• اتکا به حافظه گذشته‌نگر: نتایج بر اساس خاطرات فرد از دوران کودکی است که می‌تواند تحت تأثیر سوگیری حافظه یا خلق‌وخوی فعلی او قرار گیرد.
• عدم وجود هنجار استاندارد: تفسیر آن کاملاً بالینی است و نمی‌توان آن را به عنوان یک ابزار تشخیصی قطعی به کار برد.
• کاربرد محدود: بیشترین فایده را در چهارچوب طرحواره درمانی دارد و ممکن است در سایر رویکردهای درمانی کاربرد کمتری داشته باشد.

نتیجه‌گیری: اهمیت YPI در طرحواره درمانی

پرسشنامه سبک فرزندپروری یانگ (YPI) یک ابزار بی‌بدیل و ضروری برای درمانگرانی است که با رویکرد طرحواره درمانی کار می‌کنند. این پرسشنامه با ایجاد پیوندی شفاف بین تجربیات دردناک گذشته و مشکلات روانی حال حاضر، نقشه راهی برای درمان فراهم می‌کند. YPI به مراجعان کمک می‌کند تا بفهمند که طرحواره‌هایشان از کجا نشأت گرفته‌اند و از این طریق، فرآیند تغییر و بهبود را تسهیل می‌کند. اگرچه محدودیت‌هایی مانند اتکا به حافظه دارد، اما ارزش بالینی آن در عمیق‌تر کردن فرآیند درمان و توانمندسازی مراجعان غیرقابل انکار است.